八团全面开展第二轮脊髓灰质炎疫苗补充免疫活动
| |||||
Гимн: ?О? сви?етла ма?ска зоро? | |||||
![]() | |||||
??аллылы? дата?ы | 21 май 2006 ( Сербия ??м Черногория д??л?т союзынан) | ||||
Р?сми тел | черногор' | ||||
Баш ?ала | Цетине (баш ?ала), Подгорица (т?п ?ала) | ||||
Эре ?алалар | Подгорица, Никшич, Плевля, Биело-Поле, Херцег-Нови, Беране, Цетине, Будва | ||||
Идара ите? т?р? | Республика | ||||
Президент
百度 第三场踢得像巴萨,因为对手太过特别。
Премьер-министр |
|||||
Территория ? Б?т??е ? % ?ыу ??т? |
155 13 812 км2 1,50% | ||||
Халы? ? ?аны (2011) ? Халы? ты?ы?лы?ы |
▲626 000 чел. (167) 50 чел./км2 | ||||
Валюта | Евро (EUR, код 978) Де-факто; формально страна не входит в зону евро | ||||
Интернет-домены | .yu, .cs, .me Ысынбарлы?та д?й?м югослав домене .yu ?улланыла; Сербия ??м Черногория ?с?н .cs домены булдырыла, ?мм? ул ?улланышта ю?; я?ы милли .me домены 2008 йылды? 17 июленд? 15:00 UTC терк?л?. | ||||
Код ISO | ME | ||||
МОК коды | MNE | ||||
Телефон коды | +382 Введён с 23 июня 2007 года. До этого был +381, общий с Сербией | ||||
С???т б?лк?те | 1 |
Черногория, Монтенегро й?ки ?аратау (чер. Црна Гора) — К?нья?-К?нсы?ыш Европала?ы д??л?т, Бал?ан ярымутрауыны? к?нбайыш ?л?ш?нд? урынлаш?ан. Хал?ы серб теленд? аралаша.
К?нья?-к?нбайышын Адриатик ди?ге? йыуа, к?нбайышта Хорватия, Босния ??м Герцеговина — т?нья?-к?нбайышта, Сербия — т?нья?-к?нсы?ышта, Косово Республика?ы[1] ??м Албания (к?нья?-к?нсы?ыш) мен?н сикт?ш. 2006 йылды? 3 июненд? ??аллылы? и?лан ите?г? тиклем был ил конфедератив Сербия ??м Черногория Д??л?т Союзында була ??м уны? 13,5 % территория?ын т?шкил ит?. 2010 йылдан Европа берлеге а?залы?ына кандидат[2] булара? илг? р?сми статус бирел?. 2017 йылдан алып НАТО а?за?ы[3] . Еврозона?а инм??? л?, илд? евро ?улланыла. Баш ?алалар?ы? бере?е ??м и? ?ур ?ала булып Подгорица ?анала. Тарихи ??м м???ни баш ?ала?ы — Цетине.
Этимология?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Илде? атама?ы к?нбайыш европа телд?рене? к?бе?енд? венет теленд?ге Montenegro (от mons ?тау? + niger ??ара?) ???ене? адаптация?ы булып тора, й??ни Ловчен тауыны? м??ге й?шел ?уйы урмандар мен?н ?аплан?анына, ??ара тау? тип ?йтелг?нен?н кил?. Баш?а телд?р?? ??ара тау? ???б?йл?неше тура т?ржем? ител?, м???л?н, алб. Mali i Zi, грек. Μαυροβο?νιο, т?р?к Karada? ??м татарса Карадаг.
Сербса Црна Гора 15 быуатта х??ерге Черногорияны? ?ур ?л?ш?н а?лат?ан[4]. Т???? ул паштровичи ырыуы й?ш?г?н кеск?й ген? ер телг??ен? ?йтелг?н, ?у?ынан инде Черноевичи династия?ы батшалы? итк?н д?й?м таулы районды билд?л?? ?с?н ?улланыла башла?ан. Ю?ары ла ?йтелг?н ?лк? 19 быуатта ?И?ке Черногория? (серб. Стара Црна Гора) булара? билд?ле була. 20 быуатты? башында?ы Бал?ан ?у?ыштарында Черногория Черногор Герцеговина?ы, Метохия ??м к?нья? Рашка ?ушылыу ????мт??енд? ?? территория?ын бер нис? тап?ыр?а ?урайта. Черногория ?с?н код ISO альфа-2 — ME и код ISO альфа-3 — MNE[5]
География?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]

Илде? территория?ын шартлыса ?с ?л?шк? б?лерг? була: Адриатик ди?ге?ене? яр буйы, уны? ике ?ур Подгорица ??м Никшич ?алалары урынлаш?ан са?ыштырмаса ???к тиге? ?л?ш? ??м к?нсы?ышта?ы тау системалары.
Д??л?тте? ?оро ер сикт?рене? о?онло?о 614 км т?шкил ит?: к?нбайышта Хорватия мен?н 14 км, т?нья?-к?нбайышта Босния ??м Герцеговина мен?н 225 км, т?нья?-к?нсы?ышта Сербия ??м Косово Республика?ы мен?н 203 км, к?нья?-к?нсы?ышта Албания мен?н 172 км.
Черногорияны? континенталь яр ?ы?ы?ыны? о?онло?о 300 км ет?. Был илг? ди?ге???ге 14 утрау ?арай, улар?ы? д?й?м яр буйы линия?ыны? о?онло?о 15,6 км т?шкил ит?. Илде? к?нья?-к?нбайышында ?ыу ??т?н?? май?аны 87,3 квадрат километры ??м 29,6 километр?а ?оро ерг? уйыл?ан Бока Которска эре ди?ге? ?улты?ы урынлаш?ан.
Черногория пляждарыны? о?онло?о — 73 км[6]. Ете ай дауамында ди?ге? ?ыу?арыны? температура?ы 12-26 °C диапазонда тирб?л?, ди?ге? ?ыу?арыны? ?т? к?рене?с?нлеге урыны мен?н 35 метр?ан ашып кит?.
Черногорияны? и? о?он йыл?алары: Тара (144 км), Лим (123 км), Чеотина (100 км), Морача (99 км), Зета (65 км) и Бояна (30 км). 52,2 % я?ын йыл?алар ?ара ди?ге? бассейнына ?арай, 47,8 %—Адриатик ди?ге?г?. Морача ??м Зета йыл?алары тулы?ынса Черногорияны? территория?ында а?алар. Бояна алдан Черногорияла судоходство ?с?н яра?лы бер??н-бер йыл?а бул?ан, ?мм? ?леге ва?ытта судоходство ?с?н яра??ы?. Бында к?бе?енс? тау йыл?алары, улар т?р?н каньондар барлы??а килтерг?нд?р. Тара йыл?а?ыны? каньоныны? т?р?нлеге 1200 метр?а ет? ??м ул Европала и? т?р?не. Черногория йыл?алары 1 квадрат километр?а 115 кВт энергетик потенциал?а эй?—был бик ю?ары к?р??ткес. ?мм? т?рл? с?б?пт?р ар?а?ында гидроэнергетика илд? ??ешм?г?н.

Скадар к?ле—Черногорияла ??м Бал?ан ярымутрауында и? ?ур к?л. Уны? ?ыу ??т?н?? д?й?м май?аны 369,7 квадрат километр т?шкил ит?. К?лде? ?ст?н ике ?л?ш? (май?ан буйынса)—Черногория бил?м??енд?, ?ст?н бер ?л?ш? Албания бил?м??енд? урынлаш?ан. Икенсе урында май?ан буйынса — Улциня янында урынлаш?ан Шасский к?ле (3,64 квадрат километр) тора. Шулай у? 29 тау к?лд?ре бар, улар?ы? д?й?м май?аны 3,89 квадрат километр т?шкил ит?.
Ил май?аныны? 41 проценттан ашыуы—урман ??м урман ер??ре, 39,58 %—к?т??лек. ??емлект?р донъя?ы бай: ил территория?ында б?т??е 2833 ??емлек т?р? терк?лг?н, шулар?ы? 212-?е — Бал?ан ярымутрауы эндемиктарыы, 22-?е — Черногория эндемик тары. Конституциялары буйынса, был республика ?экологик д??л?т? булып ?анала, шу?а ла илде? 8,1 процентында—айырым ?а?ланыусы т?би??т бил?м?л?ре булдырыл?ан.
Климат
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Черногорияны? т?нья?ында климат уртаса континенталь, ? Адриатик динге?е буйында—Урта ди?ге? климаты. Ди?ге? буйы ?лк??енд? й?й ????тт? о?айлы, э?е (+23 — +25 °C) ??м ярай?ы у? ?оро, ?ы??а ??м ?ал?ынса ?ыш (+3 — +7 °C). Таулы райондар?а й?й?е? уртаса йылы булыуы (+19 — +25 °C) ??м са?ыштырмаса ?ыуы? ?ыш (+5-т?н алып ?10 °C тиклем) хас; ?ар япма?ы йылына 5 ай?а тиклем ята.
Ил буйынса яуым-т?ш?м уртаса —4 йылына 500-??н 1500 миллиметр?а тиклем, ди?ге? буйында?ы тау?ар?а урыны мен?н 3000 миллиметр?ан ашыу ям?ыр яуа. ?ояшлы с???тт?р ?аны йылына: Игалола — 2386, Улцинда — 2700.
Тарихы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Черногория XVIII быуатта бойондоро??о? ил булара? барлы??а кил?, ??м Бал?ан ярымутрауында т??гел?р??н булып ?осман империя?ынан айырыла. Баш ?ала?ы Цетина була. Ошондай х?лд? Беренсе донъя ?у?ышына тиклем ??г?реш?е? тора. ?у?ыштан ?у? сербтар, хорваттар ??м словендар короллеге составына ин?. Югославия тар?ал?андан ?у? Югославия Союз Республика?ыны? составында була, 2003 йылды? 4 февраленд? ул Сербия ??м Черногория Д??л?т Союзына ?йл?н?. 2006 йылды? 21 майында ?тк?н Черногорияны? ??аллылы?ы тура?ында?ы референдумда ?а?лаусылар?ы? 55,5 % союздан сы?ыу?а тауыш бир?л?р ??м 2006 йылды? 3 июненд? Черногория бойондоро??о?ло? и?лан ит?. Баш ?ала — Подгорица, т?п ?ала — Цетине.
VI быуатта Черногория ер??рен? славяндар кил? ??м урында?ы иллирий ??бил?л?ре мен?н ?атышалар.
1042 йыл — Византияны е?г?с т? Дукля серб д??л?те и?лан ител?.
1077 йыл — Рим Папа?ы Григорий VII Дукля д??л?тен таный ??м уны? беренсе хакимына Воиславовичи династия?ынан кен?з Михаил?а rex Dioclea (Дукля короле) титулын тапшыра. Ошонан ?у? ил Зета тип атала башлай.
1185 йыл — Зета Рашка?а ?ушыла.
1326 йыл — Зета бойондоро??о?ло?он кире ?айтара.
1389 йылды? 15 июненд? Косово яланында?ы алышта к?рше Морав Сербия?ынан е?елг?нд?н ?у?, Т?рки?не? илг? ба?ып алыу ?ур?ынысы янай. К?пмелер ва?ыт Венециан Республика?ыны? протектораты был ва?и?аны сигендере?г? булышлы? ит?.
1485 йыл — кен?з Иван Чёрноевич я?ы баш ?ала?а — Цетине?а ниге? ?ала.

1496 йыл — Черногория ?осман империя?ыны? протекторатын ?абул ит?, ?мм? бер ?асан да уны? тулы хакимлегенд? булмай (т?р?кт?р тик элекке Зетаны? к?нья?-к?нсы?ыш территория?ын ?ына контролд? тоталар)
1516—1852 йылда Черногория теократик д??л?т була, унда епископ титулы ла бул?ан кен?зд?р ет?кселек итк?н. Баш ?ала — Цетине.
1852 йылда Черногория донъяуи д??л?тк? ?йл?н?: Петровичи-Негоши династия?ынан хаким Данило II ??ен кен?з Данило I тип и?лан ит?, ? уны? вари?ы Николай I (1841—1921) — король тип (1913).
3 март 1878 йыл — Сан-Стефан тыныслы? килеше?е буйынса Черногория элекке т?р?к ер??ре и??бен? ??ене? территория?ын ?урайта.
13 июль 1878 йыл — Берлин трактаты буйынса Черногория 27-се суверенлы ил тип таныла; ?л?шл?т? уны? я?ы территориаль бил?м?л?ре ра?лана.
1910 йылды? 28 авгусында, д?й?м Европа традицияларына эй?реп, шулай у? ?е??тле власын ны?ытып, Никола I Черногория кен?злеген короллек тип и?лан ит? ??м уны? т??ге короле була. Д?рт йылдан ?у?, Беренсе донъя ?у?ышы алдынан, ул ??ен? самодержавие монархыны? ????тт?н тыш в?к?л?тт?рен ала.

1912—1913 йылдар?а ил Беренсе ??м Икенсе Бал?ан ?у?ыштарында ?атнаша.
Беренсе донъя ?у?ышы ва?ытында австро-венгр ??ск?р??ре тарафынан ба?ып алына (1916). 1918 йылда серб армия?ы тарафынан азат ител?.
1918 йылды? 3 октябренд? Николай I т?хетт?н баш тарт?андан ?у?, Б?й?к Халы? скупщина?ы 28 ноябр?? Сербтар, хорваттар ??м словендар короллеге составына ине? ?с?н тауыш бир?л?р.
1919—1924 йылдар?а — серб идара?ына ?аршы Раштыуа ихтилалы.
1941 йылды? 12 июнд?н алып 1943 йыл?аса Югославияны? итальян-немец оккупация?ынан ?у? Черногория формаль р??ешт? Италия протектораты а?тында короллек тип ?анала (ысынында король ?айланмай, ? коллаборацион администрация?ыны? башлы?ы Секула Дрлевич була).
1943—1944 йылдар — немец оккупация?ы а?тында.
1944—1945 йылдар?а югослав партизандары контроленд? була.
31 ?инуар 1946 йыл — 26 апрель 1992 йыл — Югославия Социалистик Федератив Республика?ы составында Черногория Социалистик Республика?ы.
1992 йылды? 1 мартында ?тк?н референдумда ?айлаусылар?ы? 95,96 % я?ыр?ан Югославия?а ?ушылыу ?с?н тауыш бир?л?р. Тауыш бире??? б?т??е 66 % Черногорияла й?ш?г?н Социалистик Федератив Югославия граждандары ?атнаша[7], ? шул у? ва?ытта республикала й?ш??се албандар, хорваттар ??м босниялылар ?айлау?ар?а ?аршы бойкот и?лан ит?л?р.
1992 йылды? 27 апреленд? — 2006 йылды? 3 июненд? — Союз Югославия Республика?ы составында, 2003 йылды? 4 февраленд? Д??л?т Сербия ??м Черногория союзы статусын ала.

1990-сы йылдар а?а?ында черногор лидеры Мило Джуканович Слободан Милошевичты? к?р?шт?шен?н уны? дошманына ?йл?н?, был шунда у? халы?-ара берл?шм? ??м серб оппозицияны? и?тибарын й?леп ит?. Джуканович башта Милошевичтан Черногория?а ??аллы тыш?ы с?й?с?т алып барыуын ?орай, ? ?у?ынан ?? алдына бойондоро??о?ло? алыу ма?сатын ?уя. Ул са?та Черногорияны? юридик бойондоро??о?ло? алыу?а Европа Союзы ?амасаулай.
2000 йылда Черногория немец марка?ына к?с?, ? 2002 йылды? ?инуарынан алып д??л?тт? а?са бер?меге булып евро й?р?й.
Сербия ??м Черногорияны? д??л?т берл?шм??е Хавьера Соланы? ???ем ?атнашлы?ында ойошторола. Я?ы д??л?тте? конституцион хартия?ына ярашлы, 2005 йылды? февраленд? уны? закондар сы?арыу йыйылышына ?айлау?ар ?терг? тейеш була, ? 2006 йылдан республикалар бойондоро??о?ло? алыу буйынса референдум ?тк?ре?г? хо?у? ала. ?мм? ?айлау?ар булмай — СиЧ президенты черногорец Светозар Марович, закондар база?ы булмауына ?ылтанып, улар?ы ?тк?ре? дата?ын т???йенл?м?й. ????мт?л? 2005 йылды? март башынан, мандат ва?ыты ?тк?нд?н ?у?, парламент берл?шм??е депутаттары, уны? министр?ары ??м президент ??е юридик ?араштан ш?хси кешел?р булып кит?. Я?ынса шул у? ва?ытта Джуканович ??м черногор президенты Филип Вуянович я?ы план — Д??л?т берешм??ен бойондоро??о? д??л?тт?р союзына ??ерелдере? тура?ында сы?ыш я?ай?ар.
Серб властарыны? ошо й???тт?н фекер??ре т?рл?с? була: шул ва?ытта премьер-министр Воислав Коштуница был т??димде кире ?а?а,? Сербия президенты Борис Тадич уны? ?арауы м?мкин тип белдер?.
Черногория бойондоро??о?ло? и?лан итк?нд?н ?у?, ?? халы?-ара м?н?с?б?тт?рен я?ынан т???й.
Бойондоро??о?ло? тура?ында референдум (2006)
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Черногория властары мен?н референдумды ?тк?ре? шарттары тура?ында ??йл?ше???р 2006 йылды? башынан алып барыла. Т?? сиратта Черногория ??аллылы?ына ?аршы сы?ыш я?а?ан оппозиция хатта референдум ?тк?ре? идея?ын тикшере???н ??т?и р??ешт? баш тарта. Евросоюз ??ене? аралашсылы?ын т??дим ит?. Был миссия ЕС-ты? махсус в?киле Мирослава Лайчака?а й?км?тел?.
Оппозиция артабан фекер алышыу барышында референдум идея?ын ?абул ит? ??м уны ?тк?ре? шарттары тура?ында ет?ксе коалиция мен?н ??йл?шеп килеш?. Шу?а ?арама?тан, т?п м?сь?л? буйынса ?апма-?аршылы?тар була — к?бе?енс? ?арар?ар ?абул ите? буйынса.
Черногорияны? референдум буйынса законына ?арар ?абул ите? ?с?н ?айлаусылар?ы? 50 % плюс 1 тауышын йыйыр?а к?р?к, шул у? ва?ытта мотла? киле?сел?р ?аны 50%-тан к?м булыр?а тейеш т?гел. Оппозиция референдумда Черногория хал?ы ?ына т?гел, Сербияла й?ш??се черногорецтар?ы? да ?атнашыуын талап ит?. Бындай шарттар?а Мирослава Лайчака ??ене? формула?ын т??дим ит?: ?г?р референдумда ?атнашыусылар?ы? 55 проценты тауыш бир??, Евросоюз Черногорияны? бойондоро??о?ло?он таный. Был формула Черногорияла ?т? кире реакция тыу?ыра. Премьер-министр Мило Джуканович ?йте?енс?, ул Черногорияны? тоторо?ло?о ?с?н х??еф янай.
Черногорияла бойондоро??о?ло? тура?ында референдум 2006 йылды? 21 майында ойошторола. Тауыш бирерг? киле?сел?р?е? ?аны 86%-тан артып кит?, ??м референдум р?сми р??ешт? таныла. Референдум ????мт?л?ре буйынса к?пселек тауыш Сербиянан айырылыу ?с?н бирел? (бы?а тиклем Черногория Сербиянан айырым валюта ??м уны? мен?н таможня сиге була). Тауыш бире??? ?айлаусылар?ы? 55,4 проценты — бойондоро??о?ло? ?с?н, ? 44,6 проценты Сербия составында ?алыу ?с?н тауыш бир?.
Бойондоро??о? Черногория
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2006 йылды? 3 июненд? — Скупщина (парламент) Черногория республиканы? бойондоро??о?ло?он и?лан ит?. 2006 йылды? 15 июненд? Черногорияны? бойондоро??о?ло?он Сербия таный, ? июнь а?а?ында Черногория БМО-ла ?абул ител?.
2007 йылды? 22 октябренд? Черногория Конституция?ы и?лан ител?.
2008 йылда Черногорияны? Косовоны? бойондоро??о?ло?он таныу?ан ?у?, серб оппозиция?ы парламенттан сы?а ??м "Мило Джуканович режимы"на ?аршы парламенттан тыш к?р?ш башланыуы ха?ында белдер?.
2008 йылды? 15 декабренд? Черногория Европа берл?шм??ен? ине?г? ?ариза бир?[8].
2016 йылды? октябренд?, парламент ?айлау к?н?нд?, к??аллан?ан д??л?т т??к?релеше ойошторор?а тырышалар, уны ойоштороу?а ил ет?кселеге Сербия, Черногория ??м Р?с?й граждандары т?рк?м?н ??йепл?й.
Д??л?т-с?й?си ?оролошо
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2007 йылды? 20 октябренд? Черногория Конституция?ы ?абул ител?[9]. Конституцияны? беренсе статья?ына ярашлы, Черногория — закон ??т?нл?г? принциптарына ниге?л?нг?н ирекле, демократик, экологик д??л?т. Economist Intelligence Unit буйынса ил демократия индексы буйынса 2018 йылда гибрид режим булара? ба?алан?ан[10].
Политик ?оролма?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Конституция?а ярашлы, власть закондар сы?арыу, баш?арма ??м суд власына б?ленг?н. Президент формаль р??ешт? властар?ы б?ле? система?ына инм?й.
Закондар сы?арыу власы Скупщина?а (парламент?а), ? баш?арма власть — президент?а ??м Черногория х?к?м?те — Влад?а ?арай. Был власть структуралары баш ?алала урынлаш?ан.
Президент д?й?м тура й?шерен тауыш бире? юлы мен?н биш йыл?а ?айлана. 2003 йылды? 22 майынан 2018 йылды? 22 майына тиклем Черногория президенты вазифа?ын Филип Вуянович бил?г?н. ?леге ва?ытта президент — Мило Джуканович.
Скупщина — илде? бер палаталы парламенты, 81 депутаттан тора. Депутаттар б?т? халы? тауыш бире? юлы мен?н 4 йыл?а ?айлана. ?айлау?ар пропорциональ система буйынса ?т?. 76 депутат ??м 5 албан в?килд?ре ?айлана.
Баш?арма власты Х?к?м?т (Влада) тормош?а ашыра. Х?к?м?т составы президент т??диме буйынса ра?лана.
Суд система?ы ике ким?лле. Черногорияны? Ю?ары суды республиканы? б?т? территория?ында хо?у? ?улланыу т?жриб??ене? бер??млеген т?ьмин ит?.
Ике ким?лле суд система?ынан тыш, конституция суды ла бар.
Тыш?ы с?й?с?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2006 йылда бойондоро??о?ло? и?лан итк?нд?н ?у?, Черногория 179 д??л?т — Берл?шк?н Милл?тт?р Ойошма?ы а?залары мен?н дипломатик м?н?с?б?тт?р урынлаштыра.
2014 йылды? март а?а?ында, ЕС-ты? р?сми кандидат статусына эй? бул?ан Черногория Р?с?йг? ?аршы санкциялар?а ?ушылыу тура?ында и?лан ит?. 2016 йылды? 2 июненд? Черногория Р?с?й?е? ??м Украинаны? 149 гражданына ?аршы ??т?м? санкциялар индер?.
Черногория ет?кселеге шулай у? НАТО мен?н я?ынайыу?а курс ала[11]. Ошо ма?сатта Черногория ??м НАТО в?килд?ре 2016 йылды? майында ил блогына ине? тура?ында протокол?а ?ул ?уя. Ошо протокол?а ?ул ?уй?андан ?у?, Черногория НАТО-ны? б?т? ултырыштарында к???те?се статусына эй? була[12].
2017 йылды? 12 майына НАТО-ны? б?т? ил-а?залары Черногорияны? альянс?а ине?е тура?ында?ы протоколды ра?лай?ар[13][14][15]. 2017 йылды? 5 июненд? Вашингтонда А?Ш Д??л?т департаменты бина?ында Черногорияны? альянс?а р?сми р??ешт? ?ушылыу тантана?ы у?а[16].
Политик партиялар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Черногория власыны? баш?арма органдары ??м закондар сы?арыу органдары ?Коалиция за европейскую Черногорию? — ДПСЧ ??м Черногория социал-демократик партия?ы тарафынан контролд? тотола.
Административ б?ленеш
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Черногория территория?ы 24 община?а б?ленг?н. Общиналар улар?ы? ???к ?алаларыны? атамалары буйынса атал?ан:

- Андриевица
- Бар
- Беране
- Биело-Поле
- Будва
- Гусине
- Даниловград
- Жабляк
- Колашин
- Котор
- Мойковац
- Никшич
- Плав
- Плужине
- Плевля
- баш ?ала Подгорица
- Тузи
- Рожае
- Тиват
- Улцинь
- Херцег-Нови
- Цетине
- Шавник
Халы?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2003 йылда?ы халы? и??бе
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2003 йылда ?тк?н халы? и??бе м??л?м?тт?ре буйынса Черногорияла 620145 кеше й?ш?г?н (йыллы? ??еш — 3,5 %)[17][18].
Халы?ты? милли составы:
- черногорецтар — 43,16 %
- сербтар — 31,99 %
- босняктар (босниецтар) — 7,77 %
- албандар — 5,03 %
- мосолмандар— 3,97 %
- хорваттар — 1,10 %
- си?андар — 0,42 %
- югославтар — 0,30 %
- баш?алар — 6,26 %
Ту?ан телд?р:
- серб теле — 63,6 %
- черногор теле — 22 %
- босния теле — 5,5 %
- албан теле — 5,3 %
- баш?а телд?р— 3,7 %
Дин:
- православие — 74,24 %
- ислам — 17,74 %
- католицизм — 3,54 %
2011 йыл?ы халы? и??бе
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2011 йылды? халы? и??бене? м??л?м?тт?ре[19] буйынса Черногорияла 620029 кеше й?ш?й[20][21].
Халы?ты? милли составы:
- черногорецтар — 44,98 %
- сербтар — 28,73 %
- босняктар (босниецтар) — 8,71 %
- албандао — 4,91 %
- славян-мосолмандар — 3,31 %
- си?андар — 1,01 %
- хорваттар — 0,97 %
- баш?алар — 2,52 %
- белм?г?нд?р — 4,87 %
Ту?ан тел:[20]
- серб теле — 42,88 %
- черногор теле — 36,97 %
- босния теле — 5,93 %
- албан теле— 5,27 %
- сербса-хорват теле— 2,03 %
- си?ан теле — 0,83 %
- хорват теле — 0,45 %
- рус теле— 0,17 %
- баш?а телд?р — 1,48 %
- белм?г?нд?р — 3,99 %
Дин:
- православие — 74,00 %
- ислам — 19,62 %
- католицизм — 3,53 %
- атеизм —1,27 %
И?тисад ??м финанстар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Т?п м???л?:Черногория и?тисады
??т?нл?кт?р: тоторо?ло ба?ар и?тисадына у?ышлы к?ск?н. Т?б?н инфляция (0,9 %)[22]. Са?ыштырмаса ю?ары и?тисади ??еш (Европаны? уртаса темптарынан ю?арыра?) ??м т?б?н д??л?т бурысы . Та?ы ла баш?а Европа илд?ре мен?н са?ыштыр?анда, ос?о? ??м я?шы белемле эш к?с? бар. Эш?е?лек ким?лене? ?апыл т?б?н?йе?е ??м эшсе к?с? дефицитын к?с?йе?е шарттарында 2019 йыл?а эш ха?ы ??еше и?тисади ??еш темптарыны? а?рынайыуы мен?н тот?арланмай.
Етеш?е?лект?ре: ярлы сеймал база?ы. Коррупция к?сл?. Яй к?т?релг?н ба?ар реформалары. Инфраструктура?а ??м НИОКР-?а инвестициялар к?л?ме а?. Йылдан-йыл хе?м?т к?с?н?? етм??е, пенсионер?ар?ы? ?аны артыуы, тыуым ким?лене? т?б?н булыуы ??м халы?ты? баш?а, бай, донъя илд?рен? к?се? б?йле ю?ары эмиграция?ы ар?а?ында йылдан-йыл арта барыуы ?ур проблема булып тора.
Д?й?м торошо, т?п к?р??ткест?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2014 йылда Черногорияны? эске тулайым продукт к?л?ме 9,423 миллиард А?Ш доллары т?шкил итк?н — донъяла 151-се урын[23] (й?н башына 15100 А?Ш доллары тура кил? — донъяла 103-с? урын)[24]. 2014 йылда терк?лг?н и?тисади ??еш темптары — 1,5 % сама?ы (донъяла 166 урын)[24]. 2014 йылда д??л?т бюджетыны? килем ?л?ш? — 1,56 миллиард А?Ш доллары, сы?ым — 1,63 миллиард А?Ш доллары, бюджет дефициты — эске тулайым продукттан 1,5 %[24].
А?са бер?меге — евро. ?мм?, еврозона а?за?ы булма?анда, ил евро?а эмиссия я?ар?а хо?у?ы ю? ??м сит ил туристарынан килг?н а?салар мен?н ??н???т булыр?а м?жб?р.
2014 йыл йом?а?тары буйынса 0,7 % дефляция терк?лг?н[24].
И?тисад характеры — ба?арса. 2013 йыл?а с?н???т производство?ыны? эске тулайым продукты к?л?менд? ?л?ш? — 21,2 %, хе?м?т к?р??те? ?лк??е — 70,5 %, ауыл хужалы?ы 8,3 % т?шкил ит?. Шул у? ва?ытта эшс?н халы?ты? с?н???тт? — 17,9 %, ауыл хужалы?ында — 5,3 % ??м хе?м?тл?ндере? ?лк??енд? — 76,8 % м?ш??л. Эшк? ??л?тле халы?ты? д?й?м ?аны — 263 200 кеше (донъяла 164-се урын), эш?е?лек ким?ле — 18,5 % (донъяла 162-се урын)[24].
2018 йылды? ноябрен? ?арата Черногорияла хе?м?т ха?ыны? уртаса к?л?ме €769($863,79, брутто) ??м €538[25] ($575,11, нетто) т?шкил ит?. 2019 йылды? 1 июлен?н хе?м?тк? т?л???е? минималь к?л?ме (нетто) €222 т?шкил ит?[26][27][28]. Кейтц индексы 2019 йылды? 1 июлен?н 43 % т?шкил ит?[29][30][31][32].
С?н???т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2013 йыл?а эске тулайым продукт структура?ында с?н???т производство?ы ?л?ш? 21,2 процент т?шкил ит?, был к?л?мде? ?ст?н ике ?л?ш?н?н ашыуы металлургия ?лк??ен? тура кил?. Шул у? ва?ытта с?н???тт? эшл??сел?р ?аны а?ыра? — эшк? ??л?тле халы?ты? 17,9 проценты й?леп ителг?н. И?тисад буйынса ??еш темптары д?й?м ал?анда ю?арыра? — 2013 йыл?а я?ынса 4,5 %. ????тт?гес?, Черногорияны? и?тисад ниге?ен ?ара металлургия (???ге Никшич), алюминий эшк?рте? (Подгорица), электротехник с?н???т (Цетине), ту?ыу с?н???те (Биело Поле), суднолар т???? ??м ремонтлау (Биела, Бар), е?ел ??м а?ы?-т?лек с?н???те (Никшич, Бар), а?ас эшк?рте? (Рожае, Беране, Плевля, Никшич) т?шкил ит?. Бокситтар, тимер м??д?не ??м к?мер и? м??им фай?алы ?а?ылмалар булып тора. Т?п с?н???т эшм?к?рлеге то? сы?арыу, т?м?ке ??тере? ??м алюминий етештере? мен?н б?йле.
Ауыл хужалы?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Иген, картуф, т?м?ке, виноград, цитрус, маслина ??м инжир т?п ауыл хужалы?ы культуралары булып торалар.
Черногория Югославия заманында дотацион федерация республика?ы була. Ил и?тисады ярай?ы у? ?ур ким?лд? 1990-сы йылдар?а?ы ?у?ыштар?а ?а?шай. Бы?а ?арама?тан, 2000-се йылдар башында Черногория халы?-ара аренала ??ене? урынын таба ала, й?йге ??м ?ыш?ы туризм?а й?леп итеусе объект?а ?йл?н?; шул ва?ыттан алып илд? йыл ?айын и?тисади ??еш к???тел?. 2014 йылда илде? туризмдан килг?н килеме эске тулайым продуктты? 20 процентын т?шкил итк?н. Эксперттар кил??е 10 йыл дауамында килемде? йыл ?айын 7,7 процент?а артыуын фаразлай. Херцег-Нови, Буике, Бечичи, Петровац ?алаларында?ы халы?-ара курорттар, шулай у? тарихи ??м т?би?и и?т?лекле урындар — Цетина, Скадар к?ле, Ловчен тауы, ю?ары тау Острог монастыры, Тара йыл?а?ында?ы каньон ??м баш?алар бик популяр. Д??л?т с?й?с?те туристик ?лк?не ??р я?лап ??тере?г? й?н?лтелг?н, у?а с?н???т ??м ауыл хужалы?ы алдында ??т?нл?кт?р бирелг?н.
Тыш?ы сау?а
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]2014 йылда тыш?ы сау?а к?л?ме — 2806 миллион доллар т?шкил итк?н[33]. Экспорт: алюминий, караптар, транспорт, а?ы?-т?лек ??м шарап[34].. Импорт: я?ыулы?, машиналар ??м ?орамалдар, ?улланыу тауар?ары[35]. Черногорияны? тыш?ы сау?а?ыны? географик б?ленеше (2014 йыл)[33]>:
- ЕС илд?ре — 44,0 % (1238 млн доллар).
- Африки илд?ре — 14 % (0,5 млрд доллар)
- ?ытай — 6,4 % (179 млн доллар)
- Т?рки? — 2,0 % (55 млн долларов)
- Америка илд?ре — 1,9 % (53 млн доллар)
- Р?с?й — 0,3 % (10 млн доллар)
М???ни?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Архитектура
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Черногорияла байта? м???ни ??м тарихи и?т?лекле урындар, шул и??пт?н дороман осоро, романтик с?н??т, готика ??м барокко ??йк?лд?ре бар.
Черногор яр буйы т?б?ге айырыуса ??ене? м???ни ?омарт?ылары, шул и??пт?н Изге Трифон соборы, Изге Луки базилика?ы, Будвала Изге Иоанн Креститель соборы, Шкрпела ?ая?ында Богоматерь ?иб???тхана?ы, Савина монастыры, Цетин монастыры ??м баш?алар мен?н ки? билд?ле.
Был район ?ай?ы бер?? Венеция Черногория?ы й?ки Венециан Албания?ы тип атала, бында венециан архитектура?ы к?п, башлыса был Каттаро (Котор) ??м Перасто (Пераст): Борон?о Котор ?ала?ы ЮНЕСКО-ны? Б?т? донъя мира?ы исемлеген? индерелг?н.
Архитектурала ??м дини с?н??тт? Византияны? йо?онто?о айырыуса илде? урта ?л?ш?нд? ?и?ел?.
Черногория архитектура?ы к?бе?енс?— византия, латин й?ки венециан (готик, романтик, барокко) ??м ?осман архитектураларынан тора.
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Черногорияны? ???би бите XII быуатты? икенсе ярты?ында ойошторол?ан беренсе я?ма ??йк?лд?р: Дуклянин ??м Евангелия Мирослава йылъя?малар б?йл?нг?н, тап улар?ан черногор ???е башлан?ан. Георгий Черноевивич ??м иеромонах Макарий Черногория?а т??ге х?реф йыйыу станогы индер?л?р ??м унда т??ге ?Октоих Первогласник? тиг?н китап ба?ыла.
Артабан?ы быуаттар?а я?ы литератур исемд?р барлы??а киле?е мен?н билд?л?н?, улар?ы? и??бен? ша?ир ??м дин белгесе Андрия Змаевич, я?ыусылар ??м хакимдар Пётр I ??м Пётр Петрович II (Негоша), ша?ир?ар Ристо Раткович, Радован Зогович, прозаик Михайло Лалич ??м баш?алар ин?.
XIX быуатты? а?а?ы Черногория театры ?с?н триумфаль була, урында?ы ??м сит ил автор?арыны? ???р??ре илде? биш театр?арында к?р??тел?, Икенсе донъя ?у?ышынан ?у? Черногория театры кинематография м???ни?тен? позиция?ын тапшыра башлай.
Ша?ир?ар:
- Никола I Петрович Негош
- Пётр II Петрович Негош
- Секулович, Горан
- Станишич, Йоле
Черногория м???ни?тт?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Лорд Джордж Байрон Черногория тура?ында былайтып я?а: ?В момент рождения нашей планеты, самая прекрасная из встреч земли и моря произошла в Черногории… Когда сеялись жемчужины природы, на эту землю пришлась целая пригоршня…?
- Пушкинда черногорецтар ошолайтып и?к? алына:
Черногорцы? Что такое?
Бонапарте вопросил.
Правда ль это племя злое
Не боится наших сил?
- Шулай у? Владимир Высоцкий я??ан:
Мне одного рожденья мало,
расти бы мне из двух корней,
Жаль, Черногория не стала
второю родиной моей.
(Уны? и?т?леген? Подгорицала Миллениум к?пере янында ??йк?л ?уйыл?ан)
- ?Граф Монтенегро? р?с?й мажаралы фильмыны? ва?и?алары тап ошо Черногорияла бара.
- Тап Черногория Ф. Легар?ы? ?Веселая вдова? оперетта?ында?ы ?Понтевердо кен?злеге? прототибы була.
Транспорт
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]

Тимер юл ике т?п й?н?лешк? эй?: Подгорицанан т?нья??а Белград?а ??м Никшич?а тиклем, Подгорицанан алып к?нья??а Бара?а тиклем.
Черногорияла ?ала транспорты насар ??ешк?н. Илде? таулы рельефы ??м машиналар?ы? насар х?лд? булыу ар?а?ында ?ала-ара автобус ташыу йыш ?ына расписание буйынса ?тк?релм?й.
Илд? ике халы?-ара аэропорты эшл?й. Подгорица аэропорты башлыса даими рейстар?а, ? Тиват — чартер рейстар?а и??п тота. Черногорияны? милли авиаташыусы?ы — Монтенегро авиалиниялары, ул Европа ?алаларына рейстар баш?ара.
Илд? ?с телефон оператор?ары бао: m: tel[en], Црногорски Телеком[sr] ??м Telenor.
Спорт
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]К?п спорт т?р??ре буйынса т?рл? ярыштар ?т?. Футболда бер нис? лигала чемпионаттар ?тк?рел?. 2008 йылды? й?йге Олимпия уйындарында Пекинда айырым йыйылма команда?ы мен?н сы?ыш я?ай. 2012 йылда Лондонда бойондоро??о? Черногория тарихында т??ге Олимпия награда?ын илде? гандбол буйынса ?атын-?ы??ар йыйылма команда?ы килтер?, улар к?м?ш ми?ал яулай.
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Черногория признала независимость Косово
- ↑ Евросоюз одобрил начало переговоров о вступлении Черногории в ЕС
- ↑ Черногория вступила в НАТО
- ↑ Fine 1994, p. 532
- ↑ ISO 3166-1 Newsletter No. V-12, Date: 26 September 2006 . Дата обращения: 22 июнь 2016. Архивировано из оригинала 20 август 2008 года. 2008 йыл 20 август архивлан?ан.
- ↑ RuWeb.net . Дата обращения: 27 ноябрь 2008. Архивировано из оригинала 4 март 2016 года. 2016 йыл 4 март архивлан?ан.
- ↑ Сербия и Черногория — Кругосвет энциклопедия?ынан
- ↑ Черногория подала заявку на вступление в Евросоюз
- ↑ Конституция Черногории на официальном сайте Скупщины (недоступная ссылка — история).
- ↑ Democracy Index 2018: Me too? Political participation, protest and democracy . The Economist Intelligence Unit (The EIU). Дата обращения: 25 ?инуар 2019.
- ↑ Montenegro nimmt Kurs auf EU und NATO (нем.) (недоступная ссылка — история).(недоступная ссылка)
- ↑ Трамп подписал протокол о вступлении Черногории в НАТО . РИА Новости. Дата обращения: 26 апрель 2017.
- ↑ Все страны НАТО ратифицировали протокол о вступлении Черногории в альянс . РИА Новости. Дата обращения: 26 май 2017.
- ↑ Все члены НАТО ратифицировали протокол о вступлении Черногории . Дата обращения: 26 май 2017.
- ↑ Громов, Алексей Ратифицирован протокол о вступлении Черногории в НАТО . Федеральное агентство новостей No.1. Дата обращения: 26 май 2017. 2020 йыл 3 август архивлан?ан.
- ↑ Черногория вступила в НАТО (5 июнь 2017).
- ↑ Официальные данные о переписи населения Черногории, на черногорском
- ↑ Zavod za statistiku Crne Gore — MONSTAT
- ↑ Стали известны результаты переписи населения в Черногории . Сеница.ру (30 июль 2011). Дата обращения: 30 май 2012. Архивировано из оригинала 6 март 2012 года. 2012 йыл 6 март архивлан?ан.
- ↑ 20,0 20,1 Popis stanovni?tva, doma?instava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine Izdaje i ?tampa Zavod za statistiku Crne Gore — MONSTAT
- ↑ Montenegro: Ethnic composition: 2011 census
- ↑ World Economic Outlook Database, April 2019 . IMF.org. International Monetary Fund. Дата обращения: 11 апрель 2019.
- ↑ CIA — The World Factbook — Country Comparison:: National product 2011 йыл 4 июнь архивлан?ан. // CIA; в рейтинге ЦРУ у Черногории 159-е место, минус Евросоюз, который не является страной
- ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 Montenegro (ингл.). CIA (8 декабрь 2015). — Справка по Черногории на официальном сайте ЦРУ. Дата обращения: 8 декабрь 2015. 2020 йыл 16 октябрь архивлан?ан.
- ↑ Statistical Office of Montenegro, Average earnings (wages) November 2018 . Monstat.org. Дата обращения: 28 декабрь 2018.
- ↑ Crna Gora: Od 1. jula minimalna zarada 222 eura | Crna Gora | Al Jazeera Balkans
- ↑ Minimalna zarada od 1. jula 222 evra | Novosti.RS
- ↑ Crnogorci pove?ali minimalac na 222 € — Biznis Telegraf.rs
- ↑ Dobra vijest za zaposlene: Minimalac od 1. jula 222 eura — CdM
- ↑ RTCG — Radio Televizija Crne Gore — Nacionalni javni servis :: Ekonomija :: Od 1. jula minimalna zarada 222 eura
- ↑ Pove?anje minimalne zarade ?e bitno popraviti status zaposlenih | MINA(недоступная ссылка)
- ↑ Minimalna zarada u Crnoj Gori pove?ana na 222 evra
- ↑ 33,0 33,1 Максакова М. А. Тенденции развития экономического сотрудничества России и стран Западных Балкан 2021 йыл 17 май архивлан?ан.. Диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук. — М., 2015. — С. 40-41.
- ↑ По данным портала atlas.media.mit.edu 2016 йыл 13 май архивлан?ан..
- ↑ По данным портала atlas.media.mit.edu 2016 йыл 13 май архивлан?ан..
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Черногория Open Directory Project (dmoz) ?ылтанмалар каталогында.
- Официальный сайт Скупщины Черногории?алып:Ref-cnr (инг.)
- Официальный сайт Правительства Черногории 2010 йыл 8 февраль архивлан?ан.?алып:Ref-cnr (инг.)
- Музеи Черногории 2021 йыл 22 апрель архивлан?ан.
- Карта Черногории на русском языке